240. 
Miltiades brevi tempore barbarorum copiis disiectis loca castellis donea communivit; multitudinem, quam secum duxerat, in agris collocavit crebrisque excursionibus locupletavit. Regulus in senatum venit, mandata exposuit; sententiam ne diceret recusavit, reddi captivos negavit esse utile.

Si ha una forma rinforzata di perfetto nel costrutto statutum habeo, per statui, e simili (§ 278, 5).



241. 
L'imperfetto s'adopera per esprimere un' azione: contemporanea ad un'altra già passata. Quindi si usa:

1. Per significare con la forma stessa del tempo un'azione che dura in un tempo già passato.

Regulus Karthaginem rediit. Neque vero tum iguorabat, se ad exquisita supplicia proficisci; sed iusiurandum servandum putabat. Mos erat patrius Academiae adversari omnibus in disputando.

Dicendo: sempermos fuit Academiae adversari omnibus disputando, si accenna bensì un fatto che è durato anch'esso in un tempo già passato, ma tale significato non è prodotto dal tempo fuit, ma dall'avverbio semper.

2. Per indicare un'azione che spesso si è ripetuta nel passato, un'usanza, una consuetudine, un'istituzione.

Ut Romae consules, sic Karthagine quotannis bini reges creabantur. Hortensius nullum patiebatur esse diem, quin aut in foro diceret aut meditaretur extra forum.

3. Per indicare in una narrazione le circostanze accessorie di un fatto, nelle descrizioni e nei disegni che vi si intrecciano. Il fatto principale si esprime allora con il perfetto.

Caesar Alesiam circumvallare instituit. Ipsum erat oppidum in colle summo, cuius radices duo duabus ex partibus flumina subluebant; ante id oppidum planities patebat; reliquis ex partibus colles oppidum cingebant.

Nota ancora la funzione del perfetto e dell'imperfetto nei due periodi seguenti:

aequi se in oppida receperunt murisque se tenebant. Conticuere omnes intentique ora tenebant.

Imperfectum conatus. Talvolta l'imperfetto denota l'azione soltanto incominciata e non ancor compiuta. Num dubitas id me imperante facere, quod iam tua sponte faciebas? (stavi per fare).



242. 
Per dar maggior forza alla narrazione s'usa spesso:

1. Il presente indicativo (presente storico) al posto del perfetto storico o dell'imperfetto, come del resto avviene pure in italiano.

Caesar ea, quae sunt usui ad armandas naves, apportari iubet. Ipse in Illyricum proficiscitur, civitatibus milites imperat certumque in locum convenire iubet.